Hải Di Nguyễn
Từng đi tù vì tội “phá hoại chính sách đoàn kết dân tộc” và “xâm phạm an ninh quốc gia” và tiếp tục bị công an đàn áp về tôn giáo, anh Y Chuân Mlô trốn khỏi Việt Nam và sang Thái Lan tỵ nạn ngày 21/9/2019.
Khi đó vợ anh, H Bhét Niê, đang bị đánh đập ngược đãi ở Ả Rập Xê Út, mất liên lạc. Sau khi thoát khỏi cảnh nô lệ thời hiện đại ở Ả Rập Xê Út, chị H Bhét Niê lại bị công an gây khó khăn ở Việt Nam, và sang Thái Lan đoàn tụ với anh năm 2022.
Nhưng thế chưa phải là yên. Ở Thái Lan, anh Y Chuân Mlô tiếp tục bị công an sách nhiễu từ Việt Nam.
Ngày 1/11/2023, tôi nghe anh kể câu chuyện của mình.
Anh Y Chuân Mlô ở Thái Lan năm 2021.
Biểu tình năm 2004, 2008
Anh Y Chuân Mlô sinh năm 1985, là người Êđê sinh ra ở buôn Ko Đung, xã Ea Nuôl, huyện Buôn Đôn, tỉnh Đắk Lắk.
“Năm 1995-1996, họ kéo lực lượng quân đội đến ủi đất đai, chỗ người ta làm nương rẫy. Gia đình của tôi cũng vậy… Gia đình tôi [mất] hơn 5 hecta,” anh cho biết. “Họ không đền bù một đồng nào hết… Gia đình tôi đang gặt lúa, họ ủi hết, không thu hoạch được một chút nào. Sạch luôn.”
Anh nói “Năm 2008, nhà cầm quyền cộng sản tiếp tục cưỡng chế đất đai của gia đình tôi. Lúc đó khoảng 3 hecta… Gần 100 hộ gia đình trong buôn đều bị cưỡng chế đất đai.”
Vừa mất đất, vừa bị đàn áp vì theo Hội thánh Tin lành Đấng Christ Tây Nguyên, lại thấy xung quanh người Thượng bị áp bức, đánh đập, cầm tù, anh Y Chuân Mlô tham gia biểu tình năm 2004 và 2008. Đòi tự do tôn giáo. Đòi trả đất đai. Đòi thả tù nhân lương tâm.
Ngày 31/8/2008, anh bị bắt.
Thời gian đi tù: 2008-2015
Anh Y Chuân Mlô cho biết “Công an tỉnh đánh đập trong trại giam ở Đắk Lắk. Đánh đập rất nặng nề… Lấy cây dùi cui, họ đập vào xương sườn, hai cánh tay. Đập vào đầu, chảy máu, ù tai. Họ lấy roi điện dí, làm tôi ngất xỉu, phải vào viện 15 ngày.”
Anh nói, ngay cả bây giờ đôi khi anh vẫn bị ho và đau tức ngực, và lâu lâu bị ù tai.
Bị ghép tội “phá hoại chính sách đoàn kết dân tộc” và “xâm phạm an ninh quốc gia”, anh bị tuyên án 8 năm tù giam, 5 năm quản chế và đưa đến trại giam Thanh Hóa.
Trong báo cáo, anh mô tả “Tôi ở trong phòng giam chật hẹp, tù nhân nằm xếp lớp như khúc gỗ trên nền xi măng. Mái tôn thấp, mùa nóng thì nóng kinh khủng mà mùa đông thì lạnh buốt. Nhà vệ sinh (loại bồn cầu nằm trên mặt đất) không có nắp đậy, mùi xú uế nồng nặc trong phòng suốt ngày đêm. Từ nước sinh hoạt hàng ngày cho tới thức ăn đều thiếu thốn.”
Anh ra tù năm 2015.
Người vợ đầu bỏ anh.
Thời gian chị H Bhét Niê ở Ả Rập Xê Út
Anh Y Chuân Mlô quen chị H Bhét Niê (sinh năm 1993) năm 2017.
Như đã viết trên Mạch Sống ngày 29/6/2023, chị H Bhét Niê, vì hoàn cảnh khó khăn, nghe lời cán bộ xã về “việc nhẹ lương cao” nên sang Ả Rập Xê Út theo chương trình xuất khẩu lao động.
Chỉ khi tới Riyadh, chị mới nhận ra đó không phải là “việc công ty” như quảng cáo mà là “làm ôsin” cho một gia đình tám người—nhà ba tầng, mỗi tuần khoảng năm phòng, một mình chị làm hết mọi thứ. “Làm việc sai sót một tí thôi, họ cũng chửi mắng, rồi đánh.”
Chị H Bhét Niê “chịu nhục đến tháng 12/2020 xin về”—trong thời gian này, bị chủ tịch thu điện thoại và cấm dùng điện thoại, chị và anh Y Chuân Mlô hoàn toàn đứt liên lạc.
Trong khi đó ở Việt Nam, anh phải “ăn bám bố mẹ” và chỉ trồng rau trong vườn nhà, không thể đi làm xa vì “chính quyền Việt Nam suốt ngày canh gác, đi xa thì họ đuổi theo, không cho đi xa, với lại cứ 1-2 ngày lại gọi lên phường, lên đồn công xa xã, làm kiểm điểm.”
Vì sao sang Thái Lan tỵ nạn?
Sau khi ra tù năm 2015, anh Y Chuân Mlô tiếp tục tham gia hội thánh, tiếp tục đấu tranh ôn hòa về tự do tôn giáo và vấn đề đất đai, tiếp tục lên tiếng cho tù nhân chính trị và tù nhân lương tâm.
Theo anh, công an “thường xuyên đến nhà hù dọa, không cho đi lễ.” Năm 2019, họ cáo buộc anh “móc nối với người nước ngoài” và dọa “10-20 năm tù, vì vẫn còn 5 năm quản chế. Họ hù dọa rất nhiều lần, làm tôi rất sợ hãi.”
Anh sang Thái Lan ngày 21/9/2019.
Chị H Bhét Niê về lại Việt Nam năm 2020, sau hai năm cắn răng chịu đày đọa ở xứ người. Nhưng chẳng được yên, chị liên tục bị công an địa phương mời lên làm việc—khi thì hỏi về H Xuân Siu và cáo buộc chị “cung cấp thông tin cho người nước ngoài”, lúc thì cấm chị đi lễ ở nhà cậu, lại còn hỏi chị có quan hệ gì với Y Chuân Mlô, nói đó là “phản động, chống phá nhà nước”.
Ngày 28/11/2022, chị sang Thái Lan.
Công an Việt Nam không ngừng sách nhiễu
Tại Thái Lan, hai vợ chồng anh Y Chuân Mlô thuê một phòng trọ nhỏ, đôi khi phải nhịn ăn để trả tiền nhà. Chỉ lâu lâu họ mới được hỗ trợ từ Jesuit Refugee Service, một tổ chức Công giáo giúp người tỵ nạn có chi nhánh tại Thái Lan.
Đời sống đã khó khăn, công việc không phải lúc nào cũng có, quy chế tỵ nạn chưa được cấp, cảnh sát Thái Lan lúc nào cũng có thể bắt, anh Y Chuân Mlô lại thêm nỗi lo vì công an địa phương vẫn nhiều lần tới hoạnh họe gia đình ở Việt Nam, dọa tống họ vào tù.
Tuy nhiên anh vẫn tiếp tục thu thập và cung cấp thông tin cho tổ chức Người Thượng vì Công lý làm báo cáo, và là người thu thập thông tin khi thầy truyền đạo trước đây của mình, ông Y Krếc Byă, bị bắt ngày 8/4/2023.
Công an đến lục soát nhà của thầy truyền đạo Y Krếc Byă và tịch thu Kinh Thánh.
Sau vụ xả súng ngày 11/6
Ngày 11/6/2023, xảy ra vụ xả súng vào trụ sở công an ở xã Ea Tiêu và xã Ea Ktur, huyện Cư Kuin, tỉnh Đắk Lắk, làm chết người. Người Thượng ở Tây Nguyên lẫn người Thượng đang tỵ nạn tại Thái Lan đều bị ảnh hưởng.
Bản thân anh Y Chuân Mlô bị nêu đích danh trong một số trang Facebook “chính thống” như Vẻ Đẹp Buôn Đôn hay Tây Nguyên Nắng Gió Đại Ngàn, bị vu khống là “một nhóm khủng bố, cùng một ruộc “một phe” với nhóm giế.t [nguyên văn] người man rợ kia” và có “mục đích vụ lợi, chia rẽ khối đại đoàn kết toàn dân tộc, bản chất của các đối tượng là muốn thành lập cái gọi là “Tin lành Đêga”, “Nhà nước Đêga” ảo vọng.”
Cũng như tổ chức Người Thượng vì Công lý, anh Y Chuân Mlô khẳng định mình không biết, không liên quan đến sự kiện ngày 11/6.
“Họ nêu như vậy, tôi thấy rất sợ hãi… Mới đây thì có [cảnh sát] Thái Lan truy quét, muốn bắt người. Thứ hai là có người lạ, thường xuyên vào khu này, không biết người gì nhưng tôi nghi là công an mật muốn tìm người. Tôi cảm thấy rất nguy hiểm… Người lạ thường xuyên vào khu này, lại hay bịt mặt, không biết là ai.”
Hai vợ chồng không biết khi nào sẽ được có quy chế tỵ nạn.
Note: Bài viết bị nhầm ngày thầy truyền đạo Y Krêc Byă bị bắt, đã được sửa lại lần nữa.